Waar let je op bij de aanschaf van EEN WESTERN BIT?
Waar let je op bij de aanschaf van EEN WESTERN BIT?
Om maar gelijk met een domper te beginnen; er is niet zoiets als het perfecte bit. Welk bit bij jou en je paard past is afhankelijk van verschillende factoren en natuurlijk vooral van de voorkeur van je paard.
Hulpmiddel
Veel paarden moeten in verzet om aan te geven dat er iets niet goed gaat. Het paard vertelt je dat hij zijn best doet maar wellicht een ander communicatiemiddel nodig heeft. Een bit alleen kan je paard echter niet trainen. Veel tijd, geduld en herhaling met gebruik van de voor het paard juiste hulpmiddelen wel. Handen, benen, zit, stem, goed harnachement maar natuurlijk ook een goede gezondheid en een geschikte bouw voor het gevraagde.
“Bitten zijn bedoeld als communicatiemiddel voor de communicatie tussen paard en ruiter. Het bit is daarbij dus slechts een hulpmiddel in de training.”
Onbalans of pijnklachten
Veel ruiters gaan op zoek naar een ander bit bij fysieke uitingen op het bit. Maar vaak zijn dit soort uitingen een reactie op een probleem ergens anders in het lichaam. Tongproblemen zijn vaak geen bit problemen. Meestal is er onbalans ergens anders in het lichaam of zijn er pijnklachten, niet per se in de mond, waardoor het ontspannen van onderkaak en nek niet lukt. Dit geldt ook voor headshakers. Het gebeurt weinig dat het paard gaat schudden op het bit, vaak zit hier een onbalans of beknelling achter. Paarden die veel met een open mond lopen hebben vaak problemen in het achterbeen, terwijl het kantelen van het hoofd vaak duidt op problemen in het voorbeen.
Veel keuze in bitten
Dus hoewel het bit slechts een onderdeel van de training en communicatie is, is het wel een onderdeel waarvoor er heel veel keuze op de markt is en dat maakt het behoorlijk onoverzichtelijk. Het is echter niet voor niets dat er zoveel verschillende bitten worden aangeboden; een bit moet vooral het paard bevallen maar ook de ruiter, en daarnaast moet het passen bij het trainingsniveau van het paard en de ruiter. Dit maakt het een kwestie van veel proberen en indien nodig afwisselen.
Zelf kun je als ruiter de volgende punten goed ingedachten houden:
Laat bij het bezoek van een goede osteopaat of fysiotherapeut altijd de positie van het tongbeen beoordelen en indien nodig goed zetten. Dit ondergeschoven stukje is van groot belang bij de beweging van je paard. Druk op de tong, kort of lang, kan echt de bewegelijkheid van het tongbeen belemmeren of zelfs verhinderen en daarmee de beweging van het hele paardenlijf. Het tongbeen heeft vele en zeer belangrijke functies voor het paard. Zo ondersteunt het bij ademen, slikken en hinniken. Daarnaast is het essentieel bij de stabilisatie van het hoofd. Verder is het tongbeen door middel van spieren en fascies verbonden met zo ongeveer alle skeletspieren in het lichaam. In eerste zijn dit de spieren die direct aan het tongbeen hechten, maar via allerlei verbindingen tussen spieren heeft het tongbeen invloed tot in het achterbeen toe. Een storing in de functie van het tongbeen heeft dan ook een slechte functie van allerlei spieren tot gevolg. Zo belangrijk is goed bitgebruik dus.
Het belang van de paardentandarts
Wil je niet investeren in een goede paardentandarts en deze minstens jaarlijks laten langskomen, dan kun je eigenlijk geen bit gebruiken. Een bit hoort in een pijnloze paardenmond. Helaas zijn bijna alle paarden er meester in om pijn zo min mogelijk te laten zien. Het is dus het extra belangrijk om een tandarts langs te laten komen die de binnenzijde voor je kan bekijken en behandelen. Begin bij verzet op het bit of het starten met een bit dus altijd met de vraag: wanneer is de tandarts voor het laatst langs geweest? En begin niet met de vraag: heb ik een nieuw bit nodig?
Kijk goed naar het bit
Als je een bit in je hand hebt mag het nergens scherp aanvoelen of zoveel speling hebben dat er een velletje tussen kan komen. Hiermee bedoel ik niet per se een indrukwekkend uitziend bit maar juist ook een ‘simpele’ D-ring snaffle (snaffle is het Amerikaanse woord voor trens). Is de afwerking mooi glad en rond dan voel je dat zeker en je paard voelt dat dus ook in zijn mond. Bij een bit met een bewegend mondstuk, bijna alle snaffles, maar bijvoorbeeld ook het correction bit, is het van belang dat alle bevestigingen zo klein en rond mogelijk zijn. Hoe groter bijvoorbeeld de bevestigingsringen van een enkelgebroken mondstuk zijn, hoe meer je een puntbelasting krijgt op de tong. Hoe hoekiger de bevestigingen, hoe meer inwerking op de mond.
Verschillend materialen
Ook het materiaal kan meespelen in de keuze. 80% van de paarden doet het beter op sweet iron dan op ander materiaal, want dit smaakt zoals de naam al zegt zoet voor het paard. Koper kan helpen om makkelijker te ontspannen, dit voelt minder koud aan in de mond en sommige paarden hebben een voorkeur voor deze smaak. Veel van de mondstukken die wij verkopen hebben beide. Deze metaalsoorten gaan allemaal oxideren en daardoor verkleuren. Dat is wat je graag wilt en je bit wordt er dus beter van, niet slechter. Er zijn enkele bitten van roestvrijstaal op de markt, dit is vooral omdat het goedkoper is en is voor een hele kleine groep paarden goed, die allergisch is voor ander materiaal. Koop in ieder geval nooit rubber, dit geeft juist brandwonden bij weinig speeksel. Er zijn tegenwoordig ook bitten van kunststof op de markt die wel licht en fijn zijn voor paarden die het niet fijn doen op een metaalsoort.
Welke maat en dikte bit?
De maat van je bit is afhankelijk van de anatomie van je paard. Sprenger voerde in samenwerking met de Tierärtzliche Hochschule Hannover onderzoek uit naar de ruimte in de mond. Hieruit is gebleken dat de maximale ruimte slechts 3,5 tot 4 cm is (ook bij westernrassen). De tong is daarbij niet meegerekend, dus afhankelijk van de dikte van de tong gaat hier nog 2 tot 2,5 cm vanaf en houd je ongeveer 1,5 cm over voor het bit. Andere factoren die een rol spelen zijn de breedte van de onderkaak en de dikte en lengte van de lip. Hoe breder de onderkaak hoe meer de tong hiertussen past wat dus meer ruimte creëert voor het bit. De tong is een zeer gevoelige en sterke spier met vele gevoelige zenuwen. Er bestaan allerlei verschillen in dikte en breedte bij paarden. Veel paarden hebben best dikke lippen die doorlopen naar de binnenzijde. Daar kunnen ze last krijgen van het bit, zeker als dit beweeglijk is. Gewoon eens voorzichtig de lip iets naar buiten trekken geeft je al een aardig idee en door voorzichtig te voelen spoor je beschadigingen op.
Daarnaast voel je bij verschillende paarden een verschil in de lagen. De lagen, een met huid overtrokken stuk van de kaak waar geen tanden en kiezen voorkomen, kunnen een dikke of dunne huid hebben, V-vormig en scherp, of breed en vlak zijn. Laat je duim er eens overheen gaan om te voelen hoe gevoelig deze zijn bij jouw paard. Inspecteer ook de rest van de schedel van je paard; wat is de vorm, zijn er afwijkingen? Voel je andere ongelijkheden, verdikkingen en/of warme plekken? Duw ook rustig de lippen uiteen en kijk of ze mooi dezelfde kleur als de rest van het tandvlees hebben. Bij een bezoek van een tandarts of dierenarts kun je meekijken; hoe zien de tong en het gehemelte eruit, zie je daar beschadigingen op?
De meeste paarden hebben dus echt geen ruimte voor een dik bit. Vroeger werd gezegd dat een dik bit vriendelijker was omdat het de druk meer verdeelt, maar als een dikker bit bij gebrek aan ruimte constant druk geeft op de lagen en tong dan is dat juist niet fijn. Hoe dunner je bit, hoe groter je inwerking op de plek waar het bit contact pakt. Als je vanuit het western-uitgangspunt rijdt en dus niet constant aanleuning vraagt is een smaller bit voor heel veel paarden prettiger en daarbij duidelijker als je wel wat vraagt via druk.
De hoogte
Afhankelijk van je trainer is mijn advies om het bit op zo’n hoogte te hangen dat er nog een damesduim tussen het mondstuk en de voorste kiezen past. Dit geeft bij het ene paard 1 plooi en bij het andere paard misschien wel 3 plooitjes in de mondhoeken. Een bit wat bungelt in de mond geeft een zeer onrustig tonggebruik en dus lichaamsgebruik. Daarnaast, als het echt zo laag hangt dat het tegen de ondertanden aan komt, beschadig je hiermee de tanden en maak je ze gevoelig. Te veel druk op de mondhoeken is natuurlijk ook niet fijn en je hebt kans dat je paard door de constante druk iets ‘stugger’ reageert. Daarom is het belangrijk om het bij elk paard individueel te bekijken.
De lengte
Een shank bit of een snaffle met D-ringen mag helemaal mooi aansluiten aan de lippen of enkele millimeters ruimte hebben. Echte druk op de lippen is niet correct en meer dan 0,5 cm ruimte is ook niet correct. Een loose ring snaffle mag aan beide zijden ongeveer 0,5 cm uitsteken maar niet helemaal aansluiten, omdat dan de beweging tussen mondstuk en bitring de mondhoek kan beschadigen. In de westernbitten heb je standaard de maten 5 inch en 5 1/8 inch. Dit komt overeen met 12,5 cm en 13 cm. Dit is voor veel westernrassen voldoende keuze. Een merk als Tom Balding maakt ook afwijkende maten.
Welk bit op wedstrijden
Een laatste punt om rekening mee te houden als je wedstrijden rijdt is: welke bitten mag je gebruiken volgens het wedstrijdreglement van jouw vereniging? Vraag het bij twijfel aan de bit judge of aan de jury, die zijn hiervoor. De reglementen verschillen per organisatie en willen ook nog wel eens wijzingen per kalenderjaar.
Ik kan het begrijpen als nu nog steeds niet helemaal duidelijk is welk bit je zou moeten hebben, maar je weet nu in ieder geval al wel waar je op moet letten. Uiteraard zijn er een paar richtlijnen en die vertel ik je graag. Maar let op, deze zijn gebaseerd op mijn voorkeuren en ervaringen en het kan dus goed dat je trainer of instructeur zo zijn eigen ideeën heeft.
Zadelmak maken zonder bit
Een zeer onervaren paard of paard dat wisselt zou ik zelf laten zadelmak maken zonder bit. Stap, draf en galop in een roundpen geven het paard al heel veel nieuwe indrukken en hulpen. Hij moet onder andere wennen aan je gewicht en positie, je stem vanaf de rug en je beenhulpen. Sturen en druk op de neus is hij als het goed is al gewend door het gebruik van het halster aan de hand. Door hier niet gelijk het bit bij te gebruiken voorkom je een nare associatie met het bit. Pas zodra het paard jouw overige hulpen onder het zadel snapt zou ik het bit introduceren. Je paard begrijpt dan al een beetje wat de verwachtingen zijn bij links en rechts, stoppen en achteruit, waardoor je het bit er echt als extra hulp bij krijgt en dit dus licht kan gebruiken.
Introduceren van het snaffle bit
Bij zo’n paardje waar je net met het bit begint zou ik beginnen met een enkelgebroken D-ring snaffle. Doordat het enkelgebroken is ligt het stil in de mond en buigt het niet zoals bij een dubbelgebroken bit meer om de tong en onderkaak. Het zijn dus stabiele mondstukken waardoor ze in een eerst misschien nog onrustige mond rust en duidelijkheid geven. De D-ringen nemen de boven- en onderkaak een beetje mee als je druk geeft doordat je in de hele mondhoek druk krijgt. Dit helpt het paard bij het begrijpen welke richting je op wilt en dus met de laterale beweging. Het geeft het paard de kans om zijn hoofd beter te balanceren en door een rechte kaak creëer je rechte schouders. De D-ringen voorkomen ook vaak kapotte mondhoeken bij deze nog onervaren huid en zeker paarden met dikke lippen hebben minder kans op wondjes bij een D-ring. In de gewenningsfase waarbij je vooral bezig bent met verticale balans, takt en ontspanning, is een D-snaffle mijn advies. Je creëert echter ook een beetje een ‘stijve’ kaak en schouder en daarom kun je, als je paard deze hulp niet meer nodig heeft, beter overstappen naar een enkelgebroken loose ring snaffle. Door de losse ringen geeft je paard letterlijk meer ruimte voor aan- en ontspanning en dus ook voor de horizontale buigingen. Maar ook het achterbeen kan beter gebruikt worden. Wanneer je bezig bent met horizontaal evenwicht en verdere ontwikkeling van de beweging en oefeningen zou ik een loose ring snaffle adviseren.
De functie van een snaffle is balansondersteuning, de D-Ring geeft stabiliteit en de O-ring snaffle geeft mobiliteit.
Het shank bit
Zodra je paard 100% verticaal in balans is en minimaal 50% in horizontale balans en je gaat werken aan draagkracht, verdere verzameling en rijden op 1 hand, kun je de overstap maken naar de verschillende shank bitten. Hoe langer de shank, hoe groter de hefboomwerking en dus inwerking op je paard. Hoe rechter de shank hoe puurder en directer de inwerking, dus met de grootste kracht. Hoe verder naar achter de shank is gebogen hoe meer dit vermindert. Een shank gebruik je altijd met een kinriempje of kinketting. Deze begrenst de hefboomwerking en is dus erg belangrijk. Een shank bit creëert namelijk door de kinketting druk op de kingroeve, en daarna druk op de tong, de lagen (afhankelijk van de vorm van het mondstuk) en achter de oren. Zonder zo’n ketting worden je shanks gewoon een verlenging van je teugel en gaat je mondstuk veel te veel roteren en dus eventueel het gehemelte irriteren. Dit gebeurt trouwens ook bij een te losse kinketting. Wanneer je kinketting goed zit kan je shank 45 graden kantelen ten opzichte van de mond en hoef je het niet los te maken bij het in- en uitdoen. Er zijn ook bit hobbles te koop. Hiermee verbind je de shank onder-zijdes waardoor deze niet ongewenst onafhankelijk van elkaar gaan bewegen en de inwerking dus rustiger overkomt voor je paard.
De inwerking
Elk snaffle en shank bit werkt anders in door het mondstuk wat eraan vastzit:
- Enkelgebroken mondstukken werken in op de randen van de tong en de onderkaak. Bij het geven van een hulp komt er door de V-vorm druk op de tongranden en vermindert de druk in het midden. Het biedt meer stabiliteit doordat het weinig beweegt. Als het bit te breed is voor de mond creëer je een notenkraker effect waarbij je ook in het gehemelte prikt.
- Dubbelgebroken mondstukken verdelen de druk over een grotere oppervlakte van de tong. Deze werken daardoor sterker in. Let erop dat het middenstuk niet te groot is, dan trekt het bit de tong klem over de onderkaak of kunnen de scharnierpunten knellen op de tongrand. Ook een correctional werkt in als dubbelgebroken bit. Door de flexibiliteit van dit mondstuk werk je op heel veel verschillende plekken in en dit is dan ook een mondstuk voor de verfijning van een goed getraind paard en een ruiter van niveau, waarbij je geen grote druk meer hoeft te geven maar alleen nog een signaal wilt afgeven. Ongemerkt is de correctional veel in gebruik geraakt maar het is meestal niet de oplossing van een probleem maar eerder de veroorzaker van open monden door onderliggende problemen in de training en gezondheid. Paarden die hier niet fijn op lopen hebben meestal meer baat bij de duidelijkheid van een ongebroken mondstuk.
- Ongebroken mondstukken zie je vaak in combinatie met een shank. Je hebt ook snaffles met een ongebroken mondstuk maar deze zijn niet altijd toegestaan (zie je regelboek). Er zijn wel veel paarden die dit erg prettig vinden, soms te prettig, waardoor ze minder snel reageren op je teugelhulp. Een paard wat druk op de lagen en het gehemelte niet fijn vindt kan vaak meer druk op de tong verwerken en is dus beter af met een vast mondstuk met weinig tongboog, waardoor de druk goed verdeeld wordt over de tong. Hoe hoger de tongboog (lepel), hoe sterker de inwerking op het gehemelte.
Bij al deze mondstukken geldt dat als ze anatomisch zijn gebogen, ze het paard meer uitnodigen om lengte te maken naar voren. Fijn als er veel ontspanning in de bovenlijn zit, maar het paard kan daardoor gaan neigen tot hangen op de voorhand.
Positieve associatie
Heb je na deze uitleg het juiste bit voor je paard gevonden dan is het een kwestie van een positieve associatie houden. Ervoor zorgen dat je paard het bit prettig blijft vinden is het vooral goed aanleren, maar daarna vooral ook goed blijven aanbieden en uitdoen.
Waarop letten met het in- en uitdoen van het bit
Bij koud weer warm je het bit altijd eerst op. Dat kan in een verwarmde ruimte maar je kunt het ook gewoon met je handen warm wrijven. Je wilt een bit tegen je eigen wang kunnen houden zonder dat dit koud of vervelend aanvoelt. Als je paard eenmaal heeft aangeleerd om als schrikreactie op een koud bit zijn tong op te trekken of zijn mond te openen, dan blijft hij dit vaak doen. Ook bij het uitdoen is het belangrijk dat je het hoofd naar beneden houdt zodat het bit niet achter de tanden kan blijven hangen. Ik vind het zelf geen probleem om het aannemen van het bit aan te leren met appelstroop op het mondstuk, om een prettige ervaring te creëren. Dit kun je vanzelf afbouwen als het paard het bit als prettig ervaart.
Onderhoud het bit goed
Bekijk dagelijks je bit, is het schoon? Vastgeplakt vuil geeft snel kans op irritaties van de mondhoeken dus dat moet je er zeker afspoelen. Ja westernruiters, ook jullie willen geen bacteriën terug in de mond van je paard brengen en nee, ze nemen het bit echt niet beter aan als het ‘bekend’ ruikt. Een nieuw bit kan je vanwege de geur inderdaad even goed afspoelen met het water wat ze ook drinken. Kijk tijdens het schoonmaken ook goed of alle onderdelen die moeten bewegen ook nog bewegen en je geen beschadigingen aan het bit ziet.
Nog een laatste tip
Een browband hoofdstel (met frontriem en keelriem) kun je gebruiken bij elk type hierboven beschreven bit. Een hoofdstel zonder browband en keelriem, bijvoorbeeld one-ear, two-ear en split-ear, kun je alleen gebruiken met een shank bit. Door de hefboomwerking van zo’n bit komt er druk op het kopstuk waardoor het stevig blijft zitten bij teugeldruk. Bij druk op een snaffle gaat het bakstuk en daarmee het kopstuk juist iets losser zitten waardoor het hoofdstel een frontriem en keelriem nodig heeft om netjes te blijven zitten.
